Nhạc sĩ Ánh Dương tên thật là Lê Ánh Dương, sinh năm 1935, ở xã Sơn Hải, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Ông tốt nghiệp Nhạc viện Hà Nội, sau đó được điều về Đoàn Văn công Quân khu 4 rồi giữ cương vị trưởng đoàn.

Ông đã vinh dự được tặng Huân chương Chiến công hạng Ba, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, Huân chương Chiến sĩ vẻ vang hạng Nhất. Ông còn được nhận Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật đợt II, năm 2007, với cụm tác phẩm: “Chào em cô gái Lam Hồng”, “Dốc lòng dốc sức giải phóng miền Nam”, "Hoa đào nở trên biên giới", "Phu Chăm Xy", giao hưởng "Tượng đài chiến thắng”. Ông đã 2 lần được nhận giải thưởng Văn học nghệ thuật Hồ Xuân Hương, tỉnh Nghệ An: lần thứ 3 (giai đoạn 2000 - 2005) và lần thứ 4 (giai đoạn 2005 - 2010).

Với ca khúc nổi tiếng "Chào em cô gái Lam Hồng", nhạc sĩ Ánh Dương từng kể: Mùa Hè năm 1967, ông được đi dự Đại hội Thi đua Quyết thắng tổ chức tại huyện Hương Sơn (Hà Tĩnh). Dự Đại hội xong, ông được mời về giúp đỡ Đoàn Văn công Tỉnh đội đóng ở xã Nhân Lộc, huyện Can Lộc. Đường về không xa nhưng địch đánh phá rất ác liệt, phải đi ban đêm, đồng chí Hảo - Chủ nhiệm Chính trị đưa ông về và không quên dặn: “Đồng chí yên tâm, hai bên đường bà con làm rất nhiều hầm, chỗ nào cũng có thanh niên xung phong bảo vệ”.

Đêm hôm đó trăng mờ, trời lất phất mưa, máy bay địch bắn pháo, sáng rực trời. Trên đường liên tục có các nữ thanh niên xung phong ra chào, hỏi thăm rất thân tình và vui vẻ. Anh Hảo nói anh rất muốn có một tác phẩm viết về nữ thanh niên xung phong can trường, dũng cảm này. Họ quên cả thân mình để con đường thông suốt. Nhạc sĩ nói: Đúng là các cô gái thanh niên xung phong Hà Tĩnh thật gan dạ. Con đường 15A bom đạn cày đi, xới lại hai bên không còn màu xanh, sống chết kề trong gang tấc, thế mà các cô gái mới mười tám, đôi mươi kiên cường bám trụ suốt ngày đêm. Xe đang chạy tự nhiên phải dừng lại. Bom nổ trước mặt. Mặc cho máy bay đang gầm rú, các cô hối hả lấp hố bom cho xe chúng tôi qua. Họ xem cái chết nhẹ tựa lông hồng. Mỗi chiếc xe đi qua trọng điểm lại bắt gặp tiếng nói, tiếng cười, lời chào thân thiện. Thỉnh thoảng lại có giọng hò bằng làn điệu Dân ca Nghệ Tĩnh vút lên làm xao xuyến lòng người: “Hỡi anh chiến sĩ lái xe / Chiến thắng anh về vui với chúng em…nhé”. Chứng kiến những hình ảnh cảm động đó, trong lòng nhạc sĩ trào lên cảm xúc. Đêm đó, ông hoàn thành ca khúc “Chào em cô gái Lam Hồng”.

Trước khi trở về đơn vị, nhạc sĩ Ánh Dương báo cáo với Bí thư Tỉnh ủy lúc bấy giờ là Nguyễn Văn Linh, ông khen bài hát hay và mong muốn nhạc sĩ chép cho ông 1 bản. Bài hát có lẽ cũng được chắp cánh từ những vị khán giả đầu tiên này. Đến đầu năm 1968, Đại hội Thi đua Quyết thắng toàn Quân khu 4, Đoàn Văn công dàn dựng thành tiết mục tam ca bài hát này để chào mừng Đại hội. Không ngờ bài hát lại cuốn hút người nghe đến thế. Chẳng mấy chốc, ca khúc lan ra toàn Quân khu, người trên sân khấu hát, khán giả ở dưới cũng vỗ tay hát theo. Khi nhạc sĩ Đỗ Nhuận vào Nghệ An công tác, nghe bài “Chào em cô gái Lam Hồng”, ông thích quá liền đem ra Hà Nội để thu âm phát lên đài phát thanh.

Nhạc sĩ Đỗ Nhuận là người có nhiều tìm tòi trong sáng tác, viết nhiều tác phẩm độc đáo. Ông đã sớm nhận ra nét độc đáo hiếm có của “Chào em cô gái Lam Hồng”: "Trước hết là tiết tấu bài hát này rất nhanh, rất khác lạ. Nhịp điệu lôi cuốn, có thể nói rằng, chưa có tác phẩm nào mà âm nhạc lại mạnh mẽ lôi cuốn như tác phẩm này. Tiết tấu nhanh ngay từ đầu mà nét nhạc khúc chiết, chặt chẽ khiến cho tác phẩm dễ dàng gợi ra cảm hứng về đoàn quân vô tận đang vượt lên gian khó chi viện cho chiến trường. Từ đó, ca khúc được khán giả và thính giả cả nước yêu thích thông qua chương trình ca nhạc của Đài Tiếng nói Việt Nam”.

Nhạc sĩ Ánh Dương rất nhiều lần chia sẻ rằng “Mỗi lần nghe lại lời bài hát: “Xe ta bon trên dặm đường, giữa làng quê ta băng qua bao suối đèo đồi nương mà xe ta băng ra chiến trường”... Tôi cứ tưởng tượng người lái xe đó đang trên đường vô Nam xe phải qua vùng Nghệ Tĩnh quê mình. Con đường gồ ghề sỏi đá của chiến tranh không ngăn được vòng bánh xe cứ lăn đều dưới tay anh chiến sĩ lái xe ấy. Anh cứ vui vẻ hát, vui vẻ lái xe, mặc bao nguy nan đang rình rập và tình cảm biết bao khi bên anh là “Cô gái Lam Hồng, giữa tiếng bom gào đạn nổ vẫn nghe vang vang câu hò trên đường”... Và cũng đầy ắp niềm tin yêu, lạc quan “Dù xe anh chạy đêm chạy ngày; cũng chẳng bằng tình nghĩa em vì miền Nam bao yêu thương”...

Trái tim nhiệt huyết, say mê không chỉ trong nghệ thuật, nhạc sĩ Ánh Dương đã âm thầm cống hiến đời mình như ngọn lửa nồng ấm, để mãi còn đây vẫn ngân vang khúc hát hào hùng, như một lời kêu gọi lên đường.

Trái tim người nhạc sĩ đã ngừng đập nhưng những thế hệ yêu nhạc vẫn hát mãi khúc ca về người con gái Lam Hồng, về tình yêu quê hương, đất nước mà ông để lại…

Theo Báo Nghệ An