Sự ra đời của Bộ luật tố tụng năm 2015 đã có sự thay đổi nhất định về vấn đề quyền bào chữa; quyền bào chữa được quy định tại Điều 16 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 như sau:

“Người bị buộc tội có quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa. Cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo, giải thích và bảo đảm cho người bị buộc tội, bị hại, đương sự thực hiện đầy đủ quyền bào chữa, quyền và lợi ích hợp pháp của họ theo quy định của Bộ luật này”.

Như vậy, so với quy định về quyền bào chữa tại Điều 11 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, thì quyền bào chữa quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 có những điểm mới nhất định. Cụ thể:
+ Các cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải có trách nhiệm thông báo, giải thích cho người bị buộc tội, bị hại, các đương sự thực hiện đầy đủ các quyền bào chữa. (Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 không quy định)
+ Ngoài người bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền bào chữa như quy định hiện hành, thì người bị bắt (bắt người phạm tội quả tang, bắt người đang bị truy nã) cũng được bảo đảm quyền bào chữa.
+ Người bào chữa có quyền thu thập chứng cứ thay vì chỉ có quyền thu thập tài liệu, đồ vật như hiện nay, mà bổ sung quyền của người bị buộc tội được đọc bản sao hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội trong hồ sơ vụ án sau khi kết thúc điều tra.
+ Mở rộng diện người bào chữa gồm cả trợ giúp viên pháp lý để bào chữa cho những đối tượng thuộc diện chính sách (điểm d khoản 2 Điều 72)
+ Mở rộng trường hợp bắt buộc phải có người bào chữa với tội có mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình (Điều 76)
+ Rút ngắn thời hạn cấp giấy đăng ký bào chữa xuống còn 12 giờ đối với trường hợp bào chữa cho người bị tạm giữ, 24 giờ đối với trường hợp bào chữa cho bị can, bị cáo để người bào chữa nhanh chống tiếp cận với quá trình giải quyết vụ án.

Vì vậy, vấn đề quyền bào chữa có thể thấy trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã quy định cụ thể, minh bạch các thủ tục bào chữa trong từng giai đoạn tố tụng, tạo cơ sở pháp lý để các cơ quan tiến hành tố tụng và người bào chữa làm tròn trách nhiệm và nghĩa vụ bảo vệ người bị buộc tội theo đúng quy định của Luật; mặt khác việc mở rộng đối tượng được quyền bào chữa có ý nghĩa rất quan trọng nhằm bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của họ và sự nhân đạo của pháp chế XHCN.

Trần Quang Hùng
Viện kiểm sát quân sự Quân khu