Kỷ niệm 79 năm Ngày Toàn quốc kháng chiến (19-12-1946 / 19-12-2025): Kỳ tích lui quân của Trung đoàn Thủ Đô

Cuối năm 1946, thực dân Pháp liên tiếp có những hành động khiêu khích, công khai mưu đồ xâm lược, thiết lập lại nền cai trị thuộc địa đối với nước ta. Đặc biệt, ngày 18 và 19/12/1946, thực dân Pháp gửi tối hậu thư yêu cầu Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa giải tán lực lượng tự vệ, giao quyền kiểm soát Thủ đô cho chúng. Trước âm mưu, hành động xâm lược của kẻ thù, đêm 19/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Trung ương Đảng và Chính phủ ra Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến. 

Thực hiện Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, quân và dân Thủ đô, trong đó có cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn Thủ Đô đã kiên cường bám trụ, đánh trả khắp nơi. Gần 60 ngày đêm chiến đấu quyết liệt, quân và dân Hà Nội đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ thu hút lực lượng địch và kìm giữ địch, tiêu diệt hơn 2.000 tên, phá hỏng 22 xe tăng và xe thiết giáp, 31 xe vận tải, bắn rơi và bắn hỏng 7 máy bay địch, bắn chìm 2 ca nô; bảo toàn và phát triển lực lượng. Tuy nhiên, thực dân Pháp tăng cường viện binh, vũ khí, trang bị và liên tiếp thực hiện các đợt tiến công, tạo thành vòng vây, thu hẹp dần địa bàn Thủ đô. Trước sự tấn công của kẻ thù, Trung đoàn Thủ Đô phải tìm cách vượt ra ngoài, về các căn cứ ở hậu phương để xây dựng và phát triển lực lượng, nhằm thực hiện kháng chiến lâu dài.

Trong vòng kiềm tỏa của kẻ thù, phương án rút quân như thế nào là vấn đề rất khó khăn, phức tạp, nhất là xác định con đường rút lui bảo đảm bí mật, an toàn. Vì vậy, cuộc rút lui phải được tổ chức như một trận đánh, tạo thế bất ngờ với địch về ý đồ rút quân, con đường rút, thời gian rút, bố trí lực lượng và kế hoạch tác chiến khác...

Những tuyến đường có thể rút lui, như từ các khu vực: Nhật Tân, Yên Phụ, Chèm, Vĩnh Tuy, cầu Long Biên... thì địch đều bố trí canh phòng, kiểm soát chặt chẽ. Trước tình hình đó, Trung đoàn Thủ Đô tổ chức hội nghị bàn phương án rút ra bằng con đường nào địch không ngờ nhất. Rút bí mật, hay vừa đánh vừa rút? Tập trung đi cả Trung đoàn hay phân tán ra từng tốp nhỏ?... Tất cả đều phụ thuộc vào con đường chọn để lui quân.

Trong lúc đang bế tắc tìm con đường để rút quân an toàn thì ngày 15/2/1947, đồng chí Nguyễn Ngọc Nại phụ trách Đội liên lạc vào Liên khu 1 chuyển thư từ, báo chí cho đơn vị. Chỉ huy Trung đoàn hỏi đồng chí Nguyễn Ngọc Nại vào bằng cách nào mà địch không biết. Đồng chí Nại cho biết đã đi qua bãi giữa, lội qua sông Hồng cách cầu Long Biên chừng 700m, khu vực này nước chỉ sâu trên đầu gối, khi đến bên này sông Hồng thì đi dọc ven đê, qua gầm cầu Long Biên đến cột Đồng Hồ vào Liên khu 1. Việc canh gác của địch dưới cầu Long Biên không có. Khả năng từ sau Tết ta không có người qua lại nên địch đã bỏ vọng gác; hoặc có thể lính canh gác sợ giá lạnh nên chui vào vọng gác trên cầu.

Từ thông tin của đồng chí Nại, sáng 16/2, chỉ huy Trung đoàn Thủ Đô nhận định đó là chỗ sơ hở của địch và tìm phương án rút lui bí mật vào ban đêm. Bộ Tổng chỉ huy cũng nhận định: Nếu Trung đoàn Thủ Đô rời khỏi Liên khu 1 được an toàn là một thắng lợi lớn; đồng thời chỉ thị cho Bộ chỉ huy Hà Nội phải tổ chức cho Trung đoàn Thủ Đô ra ngoài và chuyển lời khen của Bác Hồ: "Các chú giam chân địch được một tháng là thắng to, đến nay, giữ Hà Nội được hai tháng là đại thắng lợi".

Ngày 17-2, Trung đoàn Thủ Đô tiến hành công tác chuẩn bị rất khẩn trương và lặng lẽ. 17 giờ, các chiến sĩ được phổ biến kế hoạch rút lui. 18 giờ, các tiểu đoàn lên đường, lần lượt theo kế hoạch đã định. Trung đoàn Thủ Đô rời khỏi trung tâm Hà Nội, vượt qua gầm cầu Long Biên trong đêm đông bí mật. 2 giờ sáng 18-2, các chiến sĩ Trung đoàn Thủ Đô bắt đầu sang sông. Du kích cùng người dân dùng 20 chiếc thuyền đến bờ sông bãi giữa Tàm Xá chở các chiến sĩ qua bờ bên kia sông Hồng, phía Gia Lâm.

Thuyền nhỏ, người đông, đến 9 giờ sáng, các chiến sĩ mới sang hết bên kia sông. Trên bãi cát giữa sông Hồng, còn lại 7 đồng chí trong Đội liên lạc do đồng chí Nguyễn Ngọc Nại chỉ huy. Cả đêm hôm ấy, Đội liên lạc dẫn các chiến sĩ Trung đoàn Thủ Đô lách qua các vị trí địch, từ Hàng Bạc qua ngõ Phất Lộc xuống gầm cầu Long Biên, qua sông Hồng ra hậu phương an toàn. Khi những chiến sĩ cuối cùng sang sông thì cũng là lúc thực dân Pháp phát hiện. Đồng chí Nguyễn Ngọc Nại chỉ huy bộ đội chiến đấu anh dũng, thu hút toàn bộ lực lượng địch trên bãi dâu Tàm Xá. 17 tên địch bỏ mạng. Các đồng chí trong Đội liên lạc lần lượt hy sinh, còn lại đồng chí Nại thì giặc tìm mọi cách bắt sống. Trước lúc hy sinh, còn quả lựu đạn cuối cùng, đồng chí Nguyễn Ngọc Nại bắt thêm mấy tên giặc đền tội.

Ngày 18-2-1947, toàn Trung đoàn Thủ Đô cơ động về tới địa điểm đã định. Cuộc rút quân thắng lợi, Trung đoàn nhận được bức thư động viên của đồng chí Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng: "Các cấp chỉ huy. Các chiến sĩ Trung đoàn Thủ Đô. Tôi thay mặt toàn thể Quân đội Quốc gia Việt Nam hoan nghênh tinh thần anh dũng của các chiến sĩ. Các chiến sĩ đã chiến đấu hai tháng ròng rã để giữ vững ngọn cờ nước Việt giữa Thủ đô Hà Nội. Các chiến sĩ nêu cao tinh thần oanh liệt của dân Việt và thanh danh rực rỡ của Quân đội Quốc gia Việt Nam. Các chiến sĩ lại mở được con đường máu vượt qua vòng vây quân địch để thực hiện chỉ thị bảo tồn chủ lực. Các chiến sĩ sẽ tiếp tục chiến đấu cho Tổ quốc Việt Nam. Chúng ta sẽ chiến đấu 10 năm hay lâu hơn nữa nếu cần. Cho đến ngày Tổ quốc độc lập, thống nhất. Cho đến ngày Thủ đô Hà Nội được rạng mặt Thủ đô của một nước độc lập. Ta thề Thủ đô sẽ chiến thắng quân thù. Muôn năm, tinh thần oanh liệt của Thủ đô. Muôn năm, tinh thần trung dũng của Trung đoàn Thủ Đô”.

Nguồn: Báo QĐND