Văn hóa là tổng thể các giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo ra để thích ứng với hoạt động sống, sinh tồn, phát triển của con người. Văn hóa có mặt trong mọi hoạt động của con người và xã hội với vai trò là nền tảng tinh thần, mục tiêu, động lực, sức mạnh nội sinh của sự phát triển. 

Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn dành sự quan tâm đặc biệt đến lĩnh vực văn hóa, Người đã chỉ ra rằng: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”.

Trên cơ sở xác định chiến lược phát triển đất nước nhanh và bền vững, Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng xác định nhiệm vụ “Khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hội nhập quốc tế”. 

Phát triển văn hóa không chỉ là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội mà còn là nền tảng vững chắc, giải pháp cơ bản để đấu tranh ngăn ngừa suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” và những tiêu cực trong đời sống xã hội.

Quân đội Nhân dân Việt Nam đang được xây dựng theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, ưu tiên hiện đại hóa một số quân chủng, binh chủng, lực lượng. Việc phát huy các giá trị văn hóa trong xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội tiến lên hiện đại là khâu đột phá chiến lược và có ý nghĩa quyết định, bảo đảm cho quân đội hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ.

Văn hóa Quân đội Nhân dân Việt Nam (văn hóa quân sự) là một bộ phận của nền văn hóa dân tộc, là tổng thể các giá trị vật chất và tinh thần được hình thành và phát triển gắn liền với quá trình xây dựng, trưởng thành, phát triển của quân đội, đó là chủ nghĩa yêu nước, tinh thần đoàn kết toàn quân, toàn dân, mang bản sắc, âm hưởng hào hùng của lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng, về đội quân từ Nhân dân mà ra, vì Nhân dân mà chiến đấu, viết nên trang sử anh hùng, bất khuất-Bộ đội Cụ Hồ.

Để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới, những năm qua Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng trực tiếp là Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn, xây dựng và phát huy giá trị văn hóa trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc với nội dung chủ yếu là:

Thứ nhất, phát huy nhân tố văn hóa, tinh thần trong nâng cao nhận thức về mục tiêu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc đáp ứng yêu cầu tình hình mới. 

Theo tư duy mới của Đảng, mục tiêu bảo vệ Tổ quốc hiện nay không chỉ là bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ về mặt tự nhiên-lịch sử, mà còn bảo vệ Tổ quốc về mặt chính trị-xã hội, trong đó có bảo vệ nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Sức mạnh bảo vệ Tổ quốc không chỉ là sức mạnh của lực lượng vũ trang, mà là sức mạnh tổng hợp của quốc gia và chế độ; được xây dựng bằng mọi nguồn lực của đất nước và con người Việt Nam. 

Điều đáng chú ý là phương thức bảo vệ Tổ quốc hiện nay cũng đã có sự nhận thức mới. Vấn đề bảo vệ Tổ quốc bằng phương thức phi vũ trang ngày càng nổi bật. Vì vậy, một trong những nhiệm vụ quan trọng là phải phát huy giá trị của văn hóa trong xây dựng con người mới, góp phần tích cực vào các hoạt động đấu tranh làm thất bại âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, “bạo loạn lật đổ”, “phi chính trị hóa” lực lượng vũ trang của các thế lực thù địch và những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên.

Thứ hai, phát huy vai trò của văn hóa trong giáo dục tinh thần yêu nước, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thống nhất ý chí, hành động trong toàn quân. Lòng yêu nước là phẩm chất hàng đầu của con người Việt Nam, được hun đúc thành văn hóa quân sự.

Trong lịch sử, những câu thơ bất hủ của Lý Thường Kiệt trong cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược, tuyên bố của Quang Trung-Nguyễn Huệ trước lúc xuất quân đại phá quân Thanh... đã góp phần khích lệ lòng yêu nước của quân và dân ta, khẳng định tinh thần tự tôn dân tộc; hai tiếng “đồng bào” được Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên sử dụng, đã chứa đựng như một “vũ khí” sắc bén, “sức mạnh mềm” trong suốt quá trình đấu tranh cách mạng.

Văn hóa quân sự có vai trò, vị trí hết sức quan trọng trong giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho các tầng lớp Nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Hiện nay, để thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược: Xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, phải phát huy hơn nữa các giá trị văn hóa; trong đó, bồi đắp lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, giáo dục truyền thống, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, truyền thống yêu nước, đoàn kết chống kẻ thù xâm lược, với tinh thần gắn bó, sẻ chia, tương thân tương ái... đặc biệt là phát huy phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ với những tiêu chí cụ thể, xứng đáng là đội quân “từ Nhân dân mà ra, vì Nhân dân mà chiến đấu”, “Trung thành tuyệt đối với Đảng, với Tổ quốc, với Nhân dân”, có tinh thần “bách chiến, bách thắng”, có kỷ luật, tự giác, nghiêm minh, có tình đồng chí, đồng đội và tinh thần nhân văn, nhân đạo, gắn bó mật thiết với Nhân dân, chiến đấu vì mục tiêu, lý tưởng thiêng liêng, cao quý; nhằm góp phần xây dựng “thế trận lòng dân”, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Thứ ba, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa trong quá trình hội nhập quốc tế, đối ngoại quốc phòng. Chủ tịch Hồ Chí Minh là một tấm gương điển hình về sử dụng văn hóa quân sự để đấu tranh ngoại giao, bảo vệ độc lập, chủ quyền đất nước. Phương châm “dĩ bất biến ứng vạn biến” của Người soi rọi trên mặt trận ngoại giao.

Trong các cuộc đàm phán với đối phương, văn hóa quân sự Việt Nam đã tỏa sáng bằng việc kết hợp chặt chẽ giữa ý chí kiên cường, bất khuất với nhãn quan nhìn xa thấy rộng và tinh thần yêu nước, yêu hòa bình. Bằng sức mạnh văn hóa, chúng ta đã tạo được sự đồng thuận, đoàn kết, ủng hộ rộng rãi trong các mối quan hệ quốc tế.

Do đó, sự nghiệp cách mạng của Nhân dân ta đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi của Nhân dân tiến bộ trên thế giới. Trong quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng hiện nay, phát huy vai trò của văn hóa quân sự đòi hỏi phải: Xác định rõ đối tác, đối tượng; thực hiện đúng quan điểm chăm lo giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc; kiên trì giữ vững nguyên tắc độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trong quá trình hội nhập quốc tế; đồng thời, mở rộng quan hệ hợp tác với các nước về lĩnh vực quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc “từ sớm, từ xa”.

Quán triệt sâu sắc và cụ thể hóa quan điểm đường lối văn hóa của Đảng, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị đã đề ra nhiều chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo công tác văn hóa trong quân đội; đã ban hành nhiều chỉ thị, hướng dẫn triển khai thực hiện các nghị quyết của Đảng, chỉ thị, hướng dẫn của Ban Tuyên giáo Trung ương.

Tổng cục Chính trị đã ban hành Kế hoạch “Tổ chức hoạt động trọng điểm về văn hóa, văn học nghệ thuật, báo chí quân đội giai đoạn 2021-2025”. Kế hoạch hoạt động trọng điểm về văn hóa, văn học nghệ thuật, báo chí quân đội là một bước cụ thể hóa, hiện thực hóa quan điểm, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về văn hóa trong quân đội; thể hiện tính chủ động, “tiên phong, gương mẫu đi đầu” trong công tác văn hóa và phong trào hoạt động văn hóa của quân đội, góp phần quan trọng nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của bộ đội, xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị.

Công tác quy hoạch tổ chức thiết chế văn hóa trong quân đội được quan tâm, đảm bảo chính quy, cơ bản, hệ thống, thống nhất, chặt chẽ, phát huy tốt vai trò, chức năng, hoạt động có chất lượng, hiệu quả.

Công tác giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ văn hóa, văn nghệ sĩ có số lượng, cơ cấu hợp lý, chất lượng hiệu quả hoạt động ngày càng cao; phát huy tốt vai trò, trách nhiệm, đóng góp quan trọng vào việc đảm bảo đời sống văn hóa tinh thần của bộ đội và Nhân dân.

Xây dựng môi trường văn hóa quân sự gắn với Phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đã thu hút đông đảo cán bộ, chiến sĩ tham gia, tạo được cảnh quan môi trường xanh, sạch, đẹp ở các đơn vị, tạo ấn tượng tốt, lan tỏa đến các khu dân cư; tổ chức Cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”, gắn với Cuộc vận động “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Xuất hiện nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật, báo chí có giá trị tư tưởng, nghệ thuật cao, có sức lan tỏa, hấp dẫn, lôi cuốn bộ đội và công chúng xã hội.

Hoạt động văn hóa văn nghệ trong quân đội góp phần đấu tranh vạch trần âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch; phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; phê phán những biểu hiện tiêu cực, bảo vệ các giá trị chân-thiện-mỹ, góp phần xây dựng thế trận lòng dân, mối quan hệ đoàn kết gắn bó quân dân.

Trong “cuộc chiến” phòng, chống đại dịch Covid-19 vừa qua, toàn quân đã chủ động triển khai nhiều biện pháp hiệu quả phòng, chống dịch; 100% cán bộ, chiến sĩ, y, bác sĩ sẵn sàng lên đường vào vùng dịch với quyết tâm cao; đồng hành cùng với lực lượng tuyến đầu, đội ngũ văn nghệ sĩ, cán bộ, chiến sĩ quân đội đã sáng tác được nhiều tác phẩm nghệ thuật, báo chí tuyên truyền, cổ vũ, động viên, cán bộ, chiến sĩ vững tin vào thắng lợi.

Bên cạnh những thành tựu, công tác quản lý văn hóa trong quân đội còn có mặt hạn chế. Nhận thức của một số cấp ủy, chỉ huy, cán bộ, chiến sĩ về vai trò của văn hóa chưa đầy đủ, sâu sắc.

Hoạt động của một số thiết chế văn hóa ở cơ sở còn hình thức, thiếu chiều sâu; chưa có nhiều công trình nghiên cứu văn hóa, tác phẩm văn học nghệ thuật, báo chí tương xứng với truyền thống lịch sử hào hùng của quân đội; hoạt động sáng tác nghệ thuật, tính định hướng tư tưởng, thẩm mỹ còn chung chung, chưa gắn chặt với hiện thực cuộc sống, có biểu hiện chạy theo thị hiếu tầm thường.

Để phát huy các giá trị văn hóa trong xây dựng Quân đội Nhân dân Việt Nam giai đoạn hiện nay cần thực hiện tốt nhiệm vụ, giải pháp cơ bản sau đây:

Một là, tiếp tục quán triệt, cụ thể hóa các quan điểm nghị quyết của Đảng, tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa: Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”; Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) “Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”. 

Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, đẩy mạnh Cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”. Đặc biệt quán triệt sâu sắc và triển khai thực hiện nhiệm vụ trọng tâm được nêu trong Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, là “Khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, và hội nhập quốc tế”; lan tỏa giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc, góp phần tạo dựng “sức mạnh mềm”, hình ảnh đất nước, con người Việt Nam thân thiện, yêu chuộng hòa bình, hợp tác và phát triển.

Hai là, nâng cao năng lực lãnh đạo của các cấp ủy đảng; cơ quan chính trị; đội ngũ chính ủy, chính trị viên, cán bộ chủ trì các cấp đối với các hoạt động văn hóa trong quân đội.

Sự lãnh đạo, chỉ đạo, của các cấp ủy đảng, cơ quan chính trị, chính ủy, chính trị viên, cán bộ chủ trì các cấp giữ vai trò quyết định đến việc nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động văn hóa quân sự. Các cấp cần cụ thể hóa quan điểm nghị quyết của Đảng về văn hóa, văn học nghệ thuật, báo chí để xây dựng nghị quyết, chương trình hành động, xác định rõ phương hướng mục tiêu, yêu cầu nhiệm vụ của công tác văn hóa phù hợp với tình hình thực tế của cơ quan, đơn vị.

Ba là, xây dựng đội ngũ cán bộ văn hóa, văn nghệ sĩ quân đội phấn đấu xứng danh Bộ đội Cụ Hồ, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ văn hóa trong tình hình mới.

Tập trung giáo dục cán bộ, chiến sĩ, văn nghệ sĩ toàn quân tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân, sẵn sàng hy sinh vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; tích cực đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.

Có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức, lối sống trong sạch, lành mạnh, nói đi đôi với làm, dám nhận và chịu trách nhiệm; có văn hóa, tri thức khoa học, trình độ quân sự, năng lực, phương pháp, tác phong công tác, gắn bó máu thịt với Nhân dân, sẵn sàng nhận và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao.

Bốn là, tăng cường đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”,“tự chuyển hóa”.

Tập trung phê phán những khuynh hướng văn hóa, văn học nghệ thuật, báo chí trái với quan điểm, đường lối của Đảng, xa rời hiện thực, trái với thuần phong mỹ tục của dân tộc; phát huy hiệu quả của các lực lượng trong đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.

Để triển khai thực hiện tốt chủ trương “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đề nghị:

Tiếp tục quán triệt nâng cao nhận thức sâu sắc trong toàn Đảng, toàn quân và toàn dân về mục tiêu BVTQ hiện nay không chỉ là bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa về mặt tự nhiên-lịch sử, mà còn bảo vệ Tổ quốc về mặt chính trị-xã hội, trong đó bảo vệ nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là một nội dung rất quan trọng. Tập trung nghiên cứu hoàn thiện, phổ biến, giáo dục về các chuẩn mực hệ giá trị văn hóa và phẩm chất con người Việt Nam trong toàn xã hội phấn đấu thực hiện; triển khai thực hiện thắng lợi Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030.

Trung tướng TRỊNH VĂN QUYẾT, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam