Bài 1. Dấu ấn từ những lần tinh gọn bộ máy

Từ khi khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Đảng và Nhà nước ta luôn nhất quán chủ trương kiện toàn bộ máy hành chính. Mỗi đợt tinh gọn bộ máy là minh chứng cho tư duy đổi mới, khát vọng hướng đến một hệ thống quản lý hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước.

Xây dựng bộ máy nhà nước cách mạng - Nền tảng kiến tạo quốc gia

Ngày 02/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Bác Hồ đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.Bối cảnh buổi bình minh của Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á lại ẩn chứa vô vàn thách thức: Bộ máy hành chính của chế độ cũ cồng kềnh, trì trệ; ngân khố quốc gia cạn kiệt; nguồn nhân lực chất lượng cao thiếu hụt trầm trọng; tình hình an ninh chính trị rối ren, vận mệnh đất nước như “ngàn cân treo sợi tóc”. Trong thế “thù trong, giặc ngoài”, việc kiến thiết một chính quyền vững mạnh, hiệu năng đã trở thành nhiệm vụ sống còn.  

Thực hiện lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Công việc phá hoại xong rồi. Nay bước đầu công việc dọn dẹp, sắp đặt, giữ gìn, kiến thiết”, Chính phủ lâm thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu được thành lập, gồm 15 thành viên với 13 bộ. Đồng thời, Chính phủ chủ trương xây dựng Hội đồng nhân dân và Ủy ban hành chính tỉnh, huyện, xã từ 5 đến 7 người, rõ ràng về chức năng, nhiệm vụ. Ban thanh tra đặc biệt cũng chỉ gồm 2 người là đồng chí Bùi Bằng Đoàn và Cù Huy Cận…

Chính phủ do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu tuy gọn nhẹ, song đã kiến tạo nên những thay đổi mang tính bước ngoặt. Bằng tầm nhìn chiến lược và hành động quyết đoán, hàng loạt chủ trương cấp thiết như: diệt giặc đói, giặc dốt, xây dựng Hiến pháp dân chủ, giáo dục đạo đức “cần, kiệm, liêm, chính”, thực hiện tự do tín ngưỡng, bãi bỏ các thứ thuế vô lý như thuế thân, thuế chợ, thuế đò..., không chỉ giải phóng người dân khỏi gông cùm áp bức, nâng cao dân trí, mà còn thống nhất hệ thống kinh tế, củng cố niềm tin và tạo dựng khối đại đoàn kết vững chắc, khơi nguồn sức mạnh cho công cuộc kiến thiết nước nhà.

Một quyết sách mang tính đột phá, đặt nền móng vững chắc cho một nhà nước dân chủ pháp quyền là Sắc lệnh số 14/SL ngày 8/9/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc tổ chức Tổng tuyển cử bầu Quốc hội. Tiếp đó, các Sắc lệnh số 39, 51, 71 liên tiếp được ban hành, quy định chi tiết về Tổng tuyển cử, kiến tạo một chính phủ hợp pháp, dân chủ, thay thế bộ máy lỗi thời của chế độ cũ.

Ngày 2/3/1946, Chính phủ liên hiệp kháng chiến được thành lập cũng chỉ gồm 15 thành viên và 10 bộ. Trả lời câu hỏi của các nhà báo, Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Vì nước mình nhỏ nên không cần nhiều bộ”. Trong suốt giai đoạn đầy khó khăn này, tinh thần chủ đạo xuyên suốt là xây dựng một bộ máy tinh gọn, liêm khiết, trong sạch và tận tâm phục vụ Nhân dân. Công tác kiện toàn đội ngũ cán bộ cũng được đặc biệt chú trọng, kỷ luật được tăng cường. Việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ mới, có phẩm chất đạo đức cách mạng và năng lực chuyên môn vững vàng, đáp ứng yêu cầu của chính quyền cách mạng được xem là nhiệm vụ chiến lược hàng đầu. Phong trào thực hành cần, kiệm, liêm, chính, ủng hộ Chính phủ được phát động mạnh mẽ…

Mặc dù chỉ hoạt động trong một thời gian ngắn (từ ngày 28/8/1945 đến hết năm 1945) nhưng Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã đóng vai trò quan trọng trong việc kiến thiết, xây dựng, bảo vệ và củng cố chính quyền nhà nước, giúp chính quyền cách mạng non trẻ vượt qua những thử thách hiểm nghèo. Tinh thần dám nghĩ, dám làm, quyết liệt hành động của các thế hệ lãnh đạo tiền bối là nguồn động lực to lớn để chúng ta tiếp tục vượt qua mọi rào cản, thực hiện thành công chủ trương tinh gọn bộ máy hiện nay.

Kiện toàn bộ máy - Yêu cầu tất yếu của sự phát triển

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, miền Bắc bước vào giai đoạn xây dựng CNXH, trở thành hậu phương vững chắc cho cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Công cuộc cải cách ruộng đất, xây dựng cơ sở công nghiệp, nông nghiệp ban đầu được triển khai mạnh mẽ. Cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược ở miền Nam ngày càng trở nên ác liệt. Trong bối cảnh đó, yêu cầu về một bộ máy nhà nước đủ mạnh, hiệu quả để quản lý kinh tế, xã hội và phục vụ tiền tuyến trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Hiến pháp 1959 ra đời tạo nền tảng vững chắc cho bộ máy nhà nước XHCN ở miền Bắc, xác định rõ vai trò, chức năng các cơ quan, đặc biệt nâng cao vị thế, trách nhiệm của Chính phủ (cơ quan hành pháp cao nhất, chấp hành của Quốc hội), tăng cường giám sát của lập pháp với hành pháp. Hiến pháp thiết lập cơ cấu quản lý thống nhất (chính quyền địa phương các cấp, HĐND, UBND) và hoàn thiện bộ máy tư pháp (Tòa án, Viện kiểm sát), góp phần bảo vệ pháp luật, quyền làm chủ và lợi ích chính đáng của Nhân dân.

Trong bối cảnh chiến tranh ác liệt (1960-1974), bộ máy nhà nước và chính phủ đã có những điều chỉnh kịp thời, thể hiện sự tập trung cao độ và cơ chế quản lý hiệu quả, huy động tối đa sức mạnh tổng hợp cho công cuộc xây dựng miền Bắc và giải phóng miền Nam. Việc thành lập thêm các cơ quan quản lý trực thuộc Hội đồng Chính phủ năm 1964 là minh chứng cho nỗ lực không ngừng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, đáp ứng yêu cầu cấp bách của tình hình cách mạng.

Sau khi đất nước thống nhất, Việt Nam có 72 đơn vị hành chính cấp tỉnh. Nhiệm vụ cấp bách lúc bấy giờ là phải thống nhất hệ thống hành chính vốn dĩ khác biệt giữa hai miền Nam - Bắc. Tháng 12/1975, Quốc hội khóa V đã thông qua nghị quyết về việc bãi bỏ cấp khu (Khu tự trị Tây Bắc và Việt Bắc); hợp nhất một loạt các đơn vị hành chính cấp tỉnh ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ: Hà Tây và Hòa Bình thành Hà Sơn Bình; Hà Nam và Nam Định cùng Ninh Bình thành Hà Nam Ninh; Hải Dương và Hưng Yên thành Hải Hưng; Vĩnh Phúc và Phú Thọ thành Vĩnh Phú; Yên Bái và Nghĩa Lộ cùng Lào Cai thành Hoàng Liên Sơn; Hà Giang và Tuyên Quang thành Hà Tuyên; Cao Bằng và Lạng Sơn thành Cao Lạng; Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh thành Nghệ Tĩnh; Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên thành Bình Trị Thiên.

Như vậy, đến năm 1976, cả nước chỉ còn 38 đơn vị hành chính cấp tỉnh. Quyết định này không chỉ tinh giản bộ máy hành chính, thống nhất quản lý trên phạm vi cả nước mà còn góp phần tái cơ cấu đội ngũ cán bộ, nâng cao hiệu quả điều hành.

Giai đoạn 1978-2024 chứng kiến nhiều thay đổi về đơn vị hành chính cấp tỉnh của Việt Nam. Năm 1978, Hà Nội mở rộng bằng việc sáp nhập thêm 5 huyện vào thành phố; Cao Lạng tách thành Cao Bằng và Lạng Sơn nâng tổng số tỉnh và thành phố lên 39 đơn vị. Năm 1979 có thêm Đặc khu Vũng Tàu - Côn Đảo nâng tổng số đơn vị hành chính lên 40 đơn vị. Đến 1989, cả nước có 44 đơn vị do Bình Trị Thiên, Nghĩa Bình, Phú Khánh tách thành Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế; Quảng Ngãi, Bình Định; Phú Yên, Khánh Hòa.

Năm 1991, Hà Sơn Bình, Hà Nam Ninh, Nghệ Tĩnh chia tách, cùng việc thành lập Bà Rịa - Vũng Tàu, nâng tổng số lên 53. Năm 1997, Bắc Thái, Hà Bắc, Nam Hà, Hải Hưng, Quảng Nam - Đà Nẵng, Sông Bé tiếp tục chia tách, nâng lên 61 đơn vị hành chính. Năm 2004, Đắk Lắk, Cần Thơ, Lai Châu tách thành 64 đơn vị.

Năm 2008, Hà Tây sáp nhập Hà Nội, duy trì 63 đơn vị đến nay, gồm 57 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc trung ương, cho thấy sự linh hoạt và chủ động trong việc điều chỉnh đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Từ năm 2011 đến nay, Việt Nam đẩy mạnh cải cách hành chính với mục tiêu xây dựng nền hành chính dân chủ, hiện đại, chuyên nghiệp, hiệu lực, hiệu quả, phục vụ Nhân dân, thể hiện qua Nghị quyết 76/NQ-CP về “Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021 - 2030”. Việc thành lập Ban chỉ đạo cải cách hành chính các cấp và tinh giản biên chế theo Nghị định 29/2023/NĐ-CP được triển khai đồng bộ. Giai đoạn 2015-2021 đã giảm đáng kể biên chế công chức (10,01%), biên chế sự nghiệp (11,67%) và người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố (46,64%), vượt mục tiêu tinh giản 10%, cho thấy quyết tâm xây dựng bộ máy tinh gọn, hiệu quả. Những kết quả này là minh chứng cho thấy chủ trương tinh gọn bộ máy luôn được thực hiện một cách kiên trì và hiệu quả.

Đặc biệt, hiện nay, chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh, xã, bỏ cấp huyện đang được triển khai quyết liệt. Ngày 12/6/2025, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025, giảm số tỉnh, thành phố từ 63 xuống còn 34. Nhiều tỉnh, thành phố đã có những phương án sáp nhập, sắp xếp cụ thể, bước đầu cho thấy những tác động tích cực trong việc giảm đầu mối, tinh giản biên chế và nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính các cấp theo đúng chủ trương của Bộ Chính trị.

Nỗ lực tinh gọn bộ máy qua các thời kỳ lịch sử đã góp phần to lớn vào sự phát triển của đất nước. Tuy nhiên, chúng ta cũng đang phải đối mặt với những thách thức không nhỏ, các thế lực thù địch đang cố tình xuyên tạc chủ trương này để gây chia rẽ trong xã hội. Vì vậy, việc khơi dậy và củng cố sự đồng thuận trong Nhân dân, dựa trên những bài học kinh nghiệm từ các lần tinh gọn bộ máy là vô cùng quan trọng. Để đạt được mục tiêu này, chúng ta cần kiên quyết đấu tranh với mọi luận điệu sai trái.

HỒ LĨNH - HOÀNG THÁI

 (còn tiếp…)

Bài 2. Vạch trần các luận điệu xuyên tạc