Thượng tá Lê Văn Hiền, Nguyên đội trưởng Đội quy tập hài cốt liệt sĩ, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Hà Tĩnh là người có gần 20 năm làm nhiệm vụ trên các cương vị: Trợ lý Chính sách, Đội phó, Đội trưởng Đội quy tập đã hài cốt liệt sĩ chứng kiến rất nhiều câu chuyện và tình huống không thể nào quên, trở thành kỷ niệm để đời.

Một trong những kỷ niệm trong quá trình tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ tại Lào mà Thượng tá Lê Văn Hiền nhớ mãi:  Vào tháng 3/2000, Đội quy tập hài cốt liệt sĩ, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh sau khi sang Lào thì chia thành hai hướng để tìm kiếm mộ liệt sĩ, hướng do tôi phụ trách cùng 12 cán bộ, chiến sĩ đến bản Khôn Tào, huyện Viêng Thoong, tỉnh Bô Ly Khăm Xay để tìm kiếm. Đến đây, chúng tôi được ông Út Đa Nhăn, Trưởng phòng Lao động - Phúc lợi và Xã hội huyện Viêng Thoong và ông Chủ tịch Mặt trận huyện Viêng Thoong dẫn đường hành quân bằng thuyền theo sông Nậm Muôn đến sông Nậm Hồng vừa tròn một ngày thì đến bản Khôn Tào. Nghỉ tại bản một ngày đêm, sáng hôm sau đội tiến hành nhiệm vụ. Dựa vào sơ đồ cùng với thông tin của thân nhân liệt sĩ cung cấp nên lần này xác định vị trí nghĩa trang không mất nhiều thời gian. Mọi công tác chuẩn bị đã hoàn tất, toàn đội hành quân ra nghĩa trang tiến hành công việc thì bị dân bản ngăn lại không cho tìm hài cốt liệt sĩ bởi lý do mà họ đưa ra là: "Thạ hản Việt Nam" (bộ đội Việt Nam) sang đây đánh giặc để bảo vệ dân bản, giờ họ tuy đã hy sinh rồi nhưng "ma" của Việt Nam vẫn bảo vệ bản từ lâu, nếu lấy (cất bốc hài cốt) đi thì ma rừng sẽ vào cướp hết thóc gạo, dân bản đói, đau ốm nhiều.

Một tình huống phát sinh chưa từng gặp, gây cho Bạn và ta có phần lúng túng. Kế hoạch trong ngày không thực hiện được, phải đợi đến tối họp dân bản mới quyết định. Trước sức thuyết phục, giải thích của hai cán bộ Bạn, cuối cùng dân bản Khôn Tào mới đồng ý cho "Thạ hản" - bộ đội, sáng hôm sau tiếp tục thực hiện nhiệm vụ nhưng với điều kiện là cả 3 bên: Đội quy tập tập hài cốt liệt sĩ, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Hà Tĩnh, huyện Viêng Thoong và dân bản cùng nhau góp 5 chum rượu cần, 1 con lợn, 5 con gà béo để cúng ma và khi tìm được hài cốt liệt sĩ sẽ đem về chùa bản làm lễ cầu siêu.

Ngày 13 tháng 3 năm 2000, công việc bắt đầu, đến chiều 14 tháng 3 năm 2000 đã tìm kiếm được tất cả 12 mộ liệt sĩ, trong đó có liệt sĩ Phan Xuân Phong, hy sinh năm 1973, quê xã Hương Xuân, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Tất cả 12 liệt sĩ đều hy sinh năm 1973 trong cùng một mặt trận. Sau khi tìm được 12 hài cốt liệt sĩ, trong 2 ngày đó, các đoàn thể thanh niên, phụ nữ bản phục vụ nước uống, giúp bộ đội nấu cơm. Tối đến lực lượng dân quân du kích bản canh gác suốt đêm để bảo vệ hài cốt liệt sĩ, bởi địa bàn này thường xuyên có bọn thổ phỉ hoạt động. Bà con dân bản tổ chức múa hát, lễ xù khoẳn (buộc chỉ cổ tay) cầu phúc cho bộ đội và uống nước ăn thề, kết nghĩa bạn bè cùng tuổi (kết xiều) rộn ràng vui vẻ.

 Một câu chuyên khác vào đêm trung tuần tháng 12 năm 2001, Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh nghỉ tại bản Phà Bò, huyện Viêng Thoong, tỉnh Bô Ly Khăm Xay để sáng sớm hôm sau tiếp tục lên đường làm nhiệm vụ. Gần nửa đêm có một người trong bản tên là Nhia Lừ, dân tộc H’Mông chạy đến gặp quân y của Đội Quy tập để xin thuốc đau bụng cho con. Nhờ có thuốc của bộ đội Việt Nam mà con ông khỏi bệnh, sáng hôm sau ông đến gặp chỉ huy đơn vị và nói: “Đêm qua ta nghĩ kỹ rồi, ta biết trong vùng có 2 nghĩa trang chôn cất bộ đội Việt Nam hy sinh, một nơi có 4 mộ, một nơi có 5 mộ của bộ đội Việt Nam, hy sinh  năm 1969, theo ta đi chỉ cho để lấy”. Nhờ việc giúp đỡ người dân mà Đội quy tập có được thông tin quý giá và trực tiếp người dân dẫn đi tìm và hỗ trợ để quy tập được số lượng lớn hài cốt liệt sĩ là chuyên gia và quân tình nguyện Việt Nam hy sinh trên đất bạn Lào.

Theo Trung tá Phạm Thanh Hùng, Trưởng ban Chính sách Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Hà Tĩnh, ngoài nhiệm vụ tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ, cán bộ, chiến sĩ Đội quy tập còn tranh thủ làm công tác dân vận như giúp dân làm cầu đường đi lại trong bản, sửa chữa nhà cửa, vệ sinh môi trường, quân y tổ chức khám sức khỏe cho người dân, tư vấn phòng tránh một số bệnh thường mắc, nhất là cách ăn uống hợp lý, phòng tránh bệnh sốt rét, đồng thời cấp thuốc miễn phí cho bà con. Thông qua những việc làm ý nghĩa, cán bộ, nhân viên Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Hà Tĩnh đã để lại ấn tượng, tình cảm tốt đẹp trong lòng cấp ủy, chính quyền và Nhân dân các dân tộc Lào anh em. Qua đó, góp phần giúp cán bộ, nhân viên Đội hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao.  

Bài, ảnh: MAI THANH HẢI - CTV