Hành trình tri ân giữa đại ngàn Lào

Chiếc xe đưa chúng tôi trên con đường men theo triền núi, hướng sang tỉnh Xay Sổm Bun của nước bạn Lào. Hai bên đường, cảnh sắc thiên nhiên hiện lên như một bức tranh hùng vĩ mà nên thơ, núi non điệp trùng, sương mù giăng qua các sườn dốc, những đám mây trắng bồng bềnh trôi thấp đến mức tưởng chừng có thể đưa tay chạm tới. Dọc đường, thỉnh thoảng bắt gặp những bản làng nhỏ nép mình bên sườn núi, khói bếp vương vấn giữa không gian tĩnh lặng, gợi nên cảm giác yên bình giữa đại ngàn. Cách đây hơn 50 năm về trước, chính tại nơi đây bao nhiêu chiến sĩ quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam đã sát cánh bên lực lượng vũ trang Pa-thét cùng nhân dân các bộ tộc Lào chiến đấu, anh dũng hi sinh. Các anh đã dành cả thanh xuân để đổi lấy nền hòa bình cho công cuộc đấu tranh độc lập của hai dân tộc.

Càng đi sâu vào đất Bạn, con đường càng uốn lượn quanh co, mở ra trước mắt khung cảnh trập trùng của miền đất Xay Sổm Bun. Khung cảnh nơi đây thật bình yên đến lạ. Không còn tiếng xe cộ ồn ào, không khói bụi phố phường, chỉ còn lại tiếng gà rừng gáy, tiếng chim ca thánh thót vang lên giữa không gian tĩnh lặng, như một bản nhạc dịu dàng của núi rừng. Tôi cảm nhận rõ rệt sự yên ả lan tỏa trong từng hơi thở, khiến tâm hồn như được gột rửa, trở nên nhẹ bẫng.

Giữa bạt ngàn cây rừng xanh thẫm, nơi đóng quân của bộ phận Hướng 2, Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ, Phòng Chính trị, Bộ CHQS Nghệ An tại huyện Loong Chẹng dần hiện ra, chính nơi đây đã từng là thủ phủ của địch những năm chiến tranh về trước. Đón chúng tôi là Thượng tá Lê Xuân Thế, Chính trị viên Đội quy tập. Làn da anh rám nắng sau nhiều ngày dãi dầu cùng đồng đội trong rừng sâu, nhưng nụ cười vẫn luôn tươi rói, ánh mắt chan chứa tình người. Cái bắt tay của anh thật ấm, xóa tan mọi khoảng cách giữa những người vừa gặp lần đầu, chỉ còn lại tình đồng chí, đồng đội thân thiết, gần gũi. Lần đầu đặt chân đến vùng núi xa xôi này, tôi mới cảm nhận rõ cuộc sống nơi đây khắc nghiệt đến nhường nào. Giữa mênh mông núi rừng, đường đi khúc khuỷu, khí hậu thay đổi thất thường, điều kiện sinh hoạt thiếu thốn… tất cả như thử thách ý chí con người. Thế nhưng những người lính quy tập vẫn ngày ngày bám rừng, bám bản, lặn lội qua từng khe suối, từng ngọn núi, quen với gian khó để làm tròn nhiệm vụ thiêng liêng này. Tôi cảm nhận được sự vất vả, hi sinh thầm lặng của những chiến sĩ dành trọn tâm sức cho công việc này.

Tiếp chúng tôi bên ấm trà nóng tỏa hương thơm, Thượng tá Lê Xuân Thế - người đã có gần ba năm gắn bó với mảnh đất Loong Chẹng - tỉnh Xay Sổm Bun, bắt đầu câu chuyện bằng giọng nói trầm ấm, chân tình: “Chúng ta rất may mắn khi được lớn lên trong hòa bình. Nhưng mỗi lần nghe những câu chuyện, xem những thước phim, hay chứng kiến khát vọng cháy bỏng của những gia đình có người thân hi sinh bên nước bạn Lào mà vẫn chưa được đưa về quê nhà, tôi lại day dứt mãi. Nghĩ đến cảnh người thân của các liệt sĩ mong ngóng từng ngày, tôi đã quyết định viết đơn tình nguyện xin về công tác tại Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ chỉ mong góp một phần công sức nhỏ bé, cùng đồng đội tìm kiếm, quy tập và đưa hài cốt của các liệt sĩ quân tình nguyện, chuyên gia Việt Nam đã ngã xuống trên đất Bạn trở về với Tổ quốc. Được làm điều đó là niềm hạnh phúc lớn nhất”.

Anh tâm niệm, đây không chỉ là nhiệm vụ, mà còn là cơ hội được tri ân công lao đối với những chiến sĩ quân tình nguyện, chuyên gia Việt Nam đã hi sinh trên đất bạn Lào trong những năm tháng khốc liệt nhất của chiến tranh. Vì thế, khi được cấp trên đồng ý, anh coi đó như một niềm vinh dự lớn lao.

Nhưng những ngày đầu đối với anh chẳng hề dễ dàng. Đất Lào vừa lạ lẫm vừa khắc nghiệt. Rừng núi hiểm trở, khí hậu thất thường, địa hình phức tạp, trong khi anh chưa thông thạo tiếng Lào, chưa quen cách sống và phong tục của người dân bản địa. Nhiều khi chỉ vì bất đồng ngôn ngữ nên việc phối hợp với dân bản gặp không ít khó khăn.

Anh kể, người dân Lào ở vùng Xay Sổm Bun nơi anh công tác chủ yếu thuộc ba nhóm dân tộc: Lào Thơng, Lào Sủng và Lào Lùm. Trong đó, người Lào Sủng trước đây từng có nhiều người theo lực lượng Vàng Pao, nên ban đầu còn dè dặt, e ngại khi tiếp xúc với bộ đội Việt Nam. “Phải bằng sự thuyết phục chân thành, kiên trì và tình cảm anh em lâu đời giữa hai dân tộc, chúng tôi mới dần chiếm được lòng tin của bà con” - Anh Thế nói.

Giờ đây, sau gần ba năm gắn bó nơi đất Bạn, Thượng tá Lê Xuân Thế không chỉ nói tiếng Lào khá thành thạo mà còn hiểu sâu phong tục, nếp sống của từng bản làng. Anh xem bà con như người thân, còn người dân nơi đây cũng quý mến anh như con cháu trong nhà. Nhờ sự tin tưởng ấy, mỗi khi có dấu vết hay câu chuyện truyền lại về nơi chôn cất ban đầu về liệt sĩ, bà con đều chủ động báo cho đơn vị.

Không chỉ hỗ trợ cung cấp thông tin, anh Thế cùng cán bộ, nhân viên còn tích cực tuyên truyền để bà con hiểu ý nghĩa công việc quy tập, từ đó vận động sẵn sàng giúp đỡ khi đơn vị tiến hành tìm kiếm, cất bốc.

Qua số liệu thống kê, chúng tôi được biết, trên địa bàn 3 tỉnh Xay Sổm Bun, Xiêng Khoảng, Viêng Chăn của nước bạn Lào - nơi Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Nghệ An thực hiện nhiệm vụ có khoảng 15.000 cán bộ, chiến sĩ quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam đã anh dũng hi sinh trong các cuộc kháng chiến. Với trách nhiệm chính trị to lớn và tình cảm thiêng liêng suốt 41 năm thầm lặng vượt qua hiểm nguy, gian khó, cán bộ, chiến sĩ Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Nghệ An đã phối hợp chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền, nhân dân, lực lượng vũ trang của Bạn, tích cực tuyên truyền vận động nhân dân các bộ tộc Lào, khảo sát, tìm kiếm, quy tập được 12.750 hài cốt liệt sĩ, song dự kiến vẫn còn khoảng 3.000 liệt sĩ chưa được tìm thấy ở vùng đất này.

Với tình cảm sâu nặng và trách nhiệm thiêng liêng, anh Thế cùng đồng đội luôn đau đáu, trăn trở phải tìm được càng nhiều càng tốt, để đưa các anh trở về yên nghỉ trong lòng Tổ quốc, để không một liệt sĩ nào bị lãng quên, không một gia đình nào còn phải chờ đợi, trong vô vọng, góp phần vơi đi nỗi đau chiến tranh để lại.

Chiều đã dần buông, ánh nắng cuối ngày len lỏi qua những tán rừng thưa cũng là lúc Thiếu tá QNCN Trần Đình Bảng, Hướng phó Hướng 2, Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ Nghệ An trở về sau một ngày đi tìm đồng đội ở bản Loong Chẹng.

Dù vừa trở về sau nhiều ngày tìm kiếm trong rừng sâu, anh Bảng vẫn chia sẻ với chúng tôi rất nhiều câu chuyện thú vị. Anh kể: “Công việc của chúng tôi không hề dễ dàng, có khi phải đào hàng trăm mét vuông đất, sâu từ 0,6 m đến hơn 1,5 m, suốt nhiều ngày liền. Điều kiện ăn ở vất vả, sinh hoạt thiếu thốn, tạm bợ. Đất cứng, chúng tôi phải đào bằng cuốc chim, thuổng, tay bị chai sạn hay chảy máu là chuyện bình thường. Dù vậy, chúng tôi vẫn nỗ lực thực hiện tốt nhiệm vụ”. Cả bộ phận gần chục người, làm việc không kể giờ nghỉ, ngày nghỉ, nhưng có lúc không đạt được kết quả gì. Nhưng chỉ cần một di vật từ các liệt sĩ như đôi giày, chiếc cúc áo, hay một phần quân trang cũng đủ khiến mọi người bừng lên niềm hi vọng.

Công tác tại Lào đến nay đã bước sang năm thứ năm, Thiếu tá Trần Đình Bảng luôn coi công tác dân vận là chìa khóa quan trọng quyết định hiệu quả của nhiệm vụ khai thác thông tin về hài cốt liệt sĩ. Anh chia sẻ: “Làm nhiệm vụ trên đất bạn không chỉ là bản lĩnh, kiên trì mà còn phải hiểu và gắn bó với người dân địa phương những người vừa là nhân chứng lịch sử, vừa là cầu nối giúp ta tiếp cận thông tin quý giá nhất”.

Trải qua nhiều năm gắn bó, anh Bảng đã xây dựng được mối quan hệ thân thiết với các già làng, trưởng bản, những người có uy tín và tiếng nói trong cộng đồng. Nhờ sự gần gũi, chân thành và tôn trọng phong tục tập quán của nhân dân Lào, anh dần được tin tưởng, xem như người con của bản. Điều đặc biệt là nhiều người dân nơi đây từng làm việc cho phỉ Vàng Pao trong thời chiến. Họ từng chứng kiến không ít trận giao tranh, biết rõ nơi chôn cất các chiến sĩ Việt Nam hi sinh. Bằng tấm lòng chân thành, sự cảm hóa và thuyết phục kiên trì, anh Bảng cùng đồng đội đã khiến họ mở lòng, chia sẻ lại những thông tin quý báu mà bấy lâu nay họ vẫn giữ kín.

Trong câu chuyện, anh Bảng đưa cho tôi xem một bức ảnh chụp lại vào mùa gặt năm nay, khi đơn vị giúp gia đình ông Khươn Xa Vẳn thu hoạch nếp nương trên cánh rừng chín rộ. Anh bảo, đó là một gia đình có ân tình sâu nặng với anh em trong đội. Ông Khươn Xa Vẳn, khi ấy là Phó trưởng bản Nẩm Ngua, huyện Loong Chẹng, đã nhiệt tình hỗ trợ đoàn khi đến địa bàn thực hiện. Ông trực tiếp dẫn đường, chỉ cho anh Bảng cùng đồng đội tìm kiếm hàng chục hài cốt liệt sĩ. Ông cũng chủ động giới thiệu thêm những người cao tuổi, những nhân chứng đã sống qua thời chiến để họ khơi gợi thêm các manh mối về nơi các liệt sĩ Việt Nam hi sinh... “Nếu không có sự tin tưởng, giúp đỡ của chính quyền và bà con nơi đây, chúng tôi khó có thể hoàn thành nhiệm vụ thiêng liêng này” - Anh Bảng nói.

Một kỷ niệm đặc biệt sâu sắc với anh Bảng vừa xảy ra cách đây ít ngày, trong chuyến công tác tại bản Loong Chẹn. Ở đây, anh và đồng đội có dịp được gặp cụ Lay Khon, năm nay đã 86 tuổi, một nhân chứng sống từng chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử quan trọng.

Giọng cụ run run mà vẫn đầy xúc động khi kể lại, ngày ấy, cụ nghe nói lực lượng phỉ Vàng Pao đã bắt được lực lượng trinh sát của ta. Chúng dùng đủ mọi thủ đoạn tra tấn dã man, chặt ngón tay, ngón chân, đánh đập, ép cung suốt hơn 20 ngày trời, nhưng các chiến sĩ Việt Nam kiên trung tuyệt đối không khai nửa lời. Cuối cùng, chúng đã sát hại các anh rồi vứt thi thể ở quanh khu vực núi Xu Gia, bản Loong Chẹn.

Nghe xong câu chuyện, Thiếu tá Trần Đình Bảng cùng đồng đội đã cẩn thận ghi lại từng chi tiết qua thông tin qua lời nói của Cụ Lay Khon. Ngay sau đó, đội quy tập bắt đầu khoanh vùng tìm kiếm. Sau khi xác định vị trí, tổ đã đào sâu xuống hơn 1,6 m vào lòng đất. Và rồi điều kì diệu đã đến: Trước mắt anh, một bộ hài cốt hiện lên trong tư thế bị trói cả chân lẫn tay, ngoài ra còn có di vật ba lô, tăng võng. Nhìn thấy hình ảnh ấy, anh và đồng đội không cầm được nước mắt. Sau bao ngày lặn lội giữa rừng sâu, thêm một người lính đã được tìm thấy và được trở về với Tổ quốc. Anh Bảng xúc động chia sẻ: “Khoảnh khắc ấy, tôi mừng lắm, mừng vì những thông tin cụ Lay Khon kể lại thật sự quý giá và hữu ích, giúp chúng tôi tìm thấy các liệt sĩ sau bao năm nằm lại giữa cánh rừng già lạnh lẽo”. Tư thế trói tay, trói chân của người chiến sĩ ấy vẫn thể hiện rõ ý chí bất khuất, lòng trung thành tuyệt đối với cách mạng, một niềm tin son sắt vào Tổ quốc và nhân dân. Dẫu trong những giây phút cuối cùng của cuộc đời, anh vẫn giữ trọn khí tiết người lính, quyết hi sinh đến cùng vì độc lập, tự do của hai dân tộc Việt - Lào anh em.

Màn đêm dần buông xuống giữa núi rừng Lào tĩnh lặng. Bên bếp lửa hồng bập bùng, khói bay cùng ánh lửa nổ lét tét, các anh lại tất bật chuẩn bị lương thực, thực phẩm cho chuyến đi ngày mai. Mỗi đợt vào rừng thường kéo dài nhiều ngày, nên mọi thứ đều phải tính toán kỹ lưỡng: thức ăn, nước uống mang vừa đủ dùng, tránh cồng kềnh, bởi ngoài đó còn vô số quân trang, dụng cụ, vật chất cần phải mang theo. Có những khi đến điểm tập kết, giữa rừng sâu thiếu nước, các anh phải tìm cách hứng từng giọt nước từ thân chuối rừng, hoặc tận dụng nguồn nước suối để phục vụ sinh hoạt.

Cuộc sống nơi rừng sâu không hề dễ dàng, đường núi hiểm trở, thời tiết khắc nghiệt, muỗi vắt và rắn rết rình rập nhưng chưa bao giờ các anh than vãn. Trong ánh mắt mỗi người luôn ánh lên ý thức sâu sắc về trách nhiệm và niềm tự hào với công việc thiêng liêng này.

Những câu chuyện tôi nghe, những hình ảnh tôi chứng kiến để lại trong lòng biết bao xúc động và suy ngẫm. Giữa nơi núi rừng hoang vu này, ngọn lửa nghĩa tình của người lính vẫn cháy sáng, tiếp nối tinh thần của những thế hệ đi trước, những con người đã không tiếc máu xương để giữ gìn độc lập, tự do cho dân tộc.

Tôi mong các anh luôn giữ vững sức khỏe, niềm tin và ý chí, để tiếp tục những hành trình tri ân đầy gian khó nhưng thiêng liêng và cao cả, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó.

TRÀ MY