Ngày 5/8/1964, với tên gọi “Mũi tên xuyên”, Quân đội Mỹ đã mở cuộc tiến công xâm lược bằng không quân và hải quân quy mô lớn đầu tiên vào miền Bắc Việt Nam. Với âm mưu đánh đòn bất ngờ, từ 12 giờ 25 phút đến 17 giờ cùng ngày, địch dùng 64 lần chiếc máy bay phản lực đánh phá ba đợt vào 4 khu vực: Bến Thủy (Vinh, Nghệ An), Lạch Trường (Thanh Hóa), Hòn Gai (Quảng Ninh) và Cảng Gianh (Quảng Bình). Với tinh thần chiến đấu kiên cường và quả cảm của quân và dân ta, đế quốc Mỹ đã nếm một thất bại lớn, vô cùng bất ngờ và choáng váng.

Mặc dù đã chuẩn bị kỹ, sử dụng nhiều biện pháp trinh sát và nghi binh, kết hợp giữa kỹ thuật hiện đại với các thủ đoạn chiến thuật như tạo thế bất ngờ, công kích từ nhiều hướng... nhưng 8 trong số 64 lần chiếc máy bay được Mỹ huy động vào một trận đánh đã bị bắn rơi; một số chiếc khác bị trúng đạn; một giặc lái bị bắt sống. Đây là tỷ lệ cao về số máy bay bị rơi trong một lần tác chiến của không quân Mỹ. Các mục tiêu mà Mỹ đặt ra cho cuộc tiến công đều không đạt được. Lần đầu tiên, kể từ sau Chiến tranh Thế giới lần thứ hai và chiến tranh Triều Tiên, không quân Mỹ nếm mùi thất bại.

Để có được chiến thắng như vậy, ngay từ tháng 6/1964, với nhận định, đế quốc Mỹ đang chuẩn bị và trước sau sẽ tập kích bằng đường biển và đường không vào miền Bắc nước ta, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương Đảng ra chỉ thị: “Toàn Đảng, toàn quân, toàn dân cần nâng cao cảnh giác, sẵn sàng chiến đấu. Các cấp bộ Đảng và chính quyền tăng cường công tác phòng không Nhân dân, coi đó là một nhiệm vụ cấp bách trước mắt. Chấn chỉnh và tăng cường hệ thống phòng không bảo vệ những khu vực quan trọng, lấy bộ đội phòng không, hải quân làm nòng cốt; kết hợp với việc phát động phong trào rộng rãi bắn máy bay địch bằng súng của bộ binh và của lực lượng dân quân tự vệ”.

Giữa năm 1964, các trận địa pháo cao xạ đã sẵn sàng nổ súng, công tác phòng không Nhân dân được triển khai rộng khắp. Hàng trăm trận địa bắn máy bay bằng súng bộ binh của dân quân tự vệ sẵn sàng giăng lưới lửa phối hợp với bộ đội pháo cao xạ bắn máy bay Mỹ. Nhờ sự chuẩn bị chu đáo cả về tinh thần, lực lượng và thế trận, quân và dân miền Bắc đã bước vào cuộc chiến đấu mới trên thế chủ động và giành được chiến công quan trọng, gây tiếng vang lớn trên thế giới.

Chiến thắng trận đầu ngày 5/8/1964 của quân và dân ta là chiến thắng có ý nghĩa rất quan trọng cả về quân sự và chính trị. Nó đã cổ vũ mạnh mẽ khí thế đánh Mỹ, củng cố niềm tin, chỉ rõ khả năng quân và dân ta hoàn toàn có thể đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại bằng Không quân và Hải quân của đế quốc Mỹ. Tinh thần dám đánh và quyết thắng không quân Mỹ được phát huy mạnh mẽ trong các lực lượng vũ trang trên miền Bắc. Ngay sau chiến thắng, nhiều trường học, đơn vị, các doanh nghiệp, thương nghiệp đã tổ chức nói chuyện chuyên đề với một niềm tự hào và quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược.

Hiện nay, tại Bảo tàng Phòng không - Không quân còn lưu giữ rất nhiều hiện vật quý về chiến công ngày 5/8/1964, trong đó có tập thư dày, gồm gần 500 bức của cán bộ, chiến sĩ, các em học sinh gửi chúc mừng. Theo Thiếu tá Nguyễn Minh Hạnh, Trưởng ban Sưu tầm của Bảo tàng, số lượng thư lớn nhất được gửi cho một chiến thắng này là minh chứng rõ nét cho sức lan tỏa và ý nghĩa của nó.

Một bức thư viết: “Sau khi nghe tin này, toàn thể anh em chúng tôi người như gai lên, tim đập mạnh, hồi hộp, sung sướng quá chừng. Chúng tôi vỗ tay hoan hô các đồng chí không ngớt. Sau giờ học tập cũng như lúc vui chơi, lúc ăn cơm, chỗ nào chúng tôi cũng hàn huyên chuyện bắn rơi máy bay thật là sôi nổi. Các đồng chí thân mến, 2 hôm nay khắp bốn biển năm châu, cũng như đồng bào toàn quốc đã ca tụng những chiến công oanh liệt của các đồng chí. Các đồng chí đã mang lại vinh quang chung cho quân đội ta, các đồng chí xứng đáng với bản chất truyền thống của Quân đội, các đồng chí đã làm đúng lời dạy của Bác, của Bộ Tổng Tư lệnh: nhiệm vụ ở đâu cũng làm, kẻ địch nào cũng đánh. Xiết chặt tay các đồng chí!” (Trích thư của tập thể cán bộ Tiểu đội 2, Đại đội 8, Trường Chính trị Trung cao khóa 7).

Khi giở đến những bức thư viết trên giấy học trò, chúng tôi đã không khỏi ngạc nhiên, rưng rưng xúc động và không thể nghĩ, những lời lẽ đanh thép, thấm đẫm tinh thần cách mạng ấy lại là của những học sinh lớp 8, lớp 10: “Những thành tích và chiến công ấy đã chứng minh hùng hồn rằng con người Việt Nam chúng ta tuy bé nhỏ nhưng gan dạ và hùng cường. Điều đó là lẽ tất nhiên. Một lần nữa chúng ta thấy rằng những kẻ gây gió sẽ gặp bão như đế quốc Mỹ” (Trích thư của Nguyễn Đình Hồi, lớp 10A, Trường Phổ thông cấp III Ứng Hòa, Hà Đông).

Không những vậy, chiến thắng trận đầu của Nhân dân ta còn gây ảnh hưởng rộng rãi và sâu sắc đến các quốc gia khác, như trong thư của đoàn lưu học sinh Trung Quốc gửi các đơn vị Hải quân, Phòng không: “Tất cả các thành phố đều mít tinh trọng thể ủng hộ ta, phản đối Mỹ, riêng Bắc Kinh từ ngày 6-8 đến 9-8 có 3 cuộc mít tinh lớn, lần thứ nhất 50 vạn, lần thứ hai 1 triệu, lần thứ 3 hơn 2 triệu người. Trên các báo chí Trung Quốc Trung ương cũng như địa phương, tình hình Việt Nam chiếm một phần tư nội dung tờ báo. Khẩu hiệu “Đế quốc Mỹ xâm phạm Việt Nam tức là xâm phạm Trung Quốc” không những dán khắp nơi mà cán bộ, chiến sĩ đều đã học tập nghiên cứu, xác định thái độ đối với nhiệm vụ ủng hộ Việt Nam”.

Ngày 5/8/1964 đã lùi xa 56 năm qua, nhưng những dòng lưu bút chứa chan niềm tin chiến thắng, niềm tin vào sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, của Bác Hồ, niềm tin vào con đường cách mạng chính nghĩa của một dân tộc anh hùng sẽ luôn còn mãi, như một dấu son chói lọi, không thể phai mờ.

KHÁNH NGỌC