Cuối năm 1967, khi chiến dịch Tổng tiến công và nổi dậy xuân Mậu Thân 1968 rục rịch chuẩn bị, Thành ủy thành phố Huế đã thành lập một Tiểu đội nữ du kích đặc biệt gồm 11 cô gái trẻ, phần lớn độ tuổi 18-20 và quê ở thôn Vân Thê, xã Thủy Thanh, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là phường Thanh Thủy, thành phố Huế). Nhờ địa hình thân thuộc và sự mẫn cán, họ được giao nhiệm vụ dẫn đường, tải thương và nắm tình hình ở vùng ven, trước khi biến thành một đội nữ chiến đấu thực thụ.

Đã có bao trận bom, nhưng những ngày đầu, 11 cô gái ấy vẫn lặng lẽ len lỏi giữa phố phường, đóng giả là người bán nón, bán rau, đưa thư, hay lặng lẽ theo chân người thân đi chợ. Người dân Huế có thể nhìn thấy những đôi mắt son trẻ ấy giữa phố cũ mà không hề hay biết họ đang làm nhiệm vụ dẫn đường cho bộ đội giải phóng thành phố. Đó là thời khắc âm thầm mà khát vọng dân tộc rực cháy trong trọn từng con đường nhỏ, từng ngõ phố xưa.

Đêm 30 Tết năm 1968, trong tiếng pháo đì đùng, tiểu đội chia làm ba tổ dẫn ba cánh quân tiến vào thành phố. Quân địch bị bất ngờ, trở tay không kịp. Khi địch phản kích mạnh mẽ, có cả Tiểu đoàn thủy quân lục chiến Mỹ, xe tăng, máy bay hỗ trợ, các cô gái đã cầm súng chiến đấu ngay trong lòng Huế. Tiểu đội chọn các vị trí chiến lược ở Xuân Phú, chợ Cống, khách sạn Hương Giang, Đại học Sư phạm - biến từng ngôi nhà, góc phố thành địa điểm kháng cự lợi hại.

Trận chiến khốc liệt nhất diễn ra đêm 11-12/2/1968. Với súng AK, K44, lựu đạn và mìn, họ đã lập trận chặn giữ đường tiến của địch từ sân bay Phú Bài. Tin lịch sử kể rằng, “70 tên lính Mỹ và 4 xe tăng bị tiêu diệt, cùng nhiều khí tài địch bị thu giữ” một thành tích phi thường khiến kẻ thù phải rút lui, nhường cho quân ta làm chủ Huế suốt 26 ngày đêm sau đó.

Tin chiến công vang xa, Bác Hồ đã viết thư khen ngợi bằng những câu thơ bất hủ: “Dõng dạc tay cầm khẩu súng trường/ Khôn ngoan dàn trận khắp trong phường/ Bác khen các cháu dân quân gái/ Đánh giặc Hoa Kỳ phải nát xương”.

Chiến thắng nào cũng phải trả giá. Trong trận chiến ác liệt ấy, 4 cô gái đã anh dũng hy sinh: Đỗ Thị Hoa, Hoàng Thị Sau, Hoàng Thị Hết và Nguyễn Thị Diên. Các chị ngã xuống khi tuổi đời còn rất trẻ, để lại tuổi xuân nơi chiến hào khói lửa, cả tiểu đội càng thêm thắt lòng khi chỉ sau 13 ngày đầu họ đã mất đi những trái tim rực lửa ấy.

Trận Mậu Thân qua đi, tiểu đội chỉ còn 7 người. Các cô tiếp tục chiến đấu trong vai trò Trung đội Võ Thị Sáu, tuy nhiên, lần lượt tiểu đội phó Nguyễn Thị Cúc (hy sinh 1969), đến tiểu đội trưởng Phạm Thị Liên (hy sinh 1972) đều ngã xuống. Cuối cùng, chỉ còn 5 người sống sót: Hoàng Thị Nở, Nguyễn Thị Hợi, Lê Thị Xê, Nguyễn Thị Hoa và Chế Thị Mừng, những tên gọi lặng lẽ mà vô cùng kiêu hãnh, là chứng nhân sống cho dòng máu sông Hương kiên trung.

Mỗi người trở về cuộc sống đời thường, nhưng không rời xa ký ức và trách nhiệm. Bà Hoàng Thị Nở từng làm Chủ tịch Hội Nông dân Huế, bà Chế Thị Mừng làm y sĩ… Dù gặp nhiều bệnh tật, khó khăn, nhưng họ vẫn thường gặp nhau trong dịp Tết, kỷ niệm, nhớ về đồng đội đã hy sinh, đến với gia đình người đã mất để thắp nén nhang tưởng nhớ những người chiến binh trẻ năm xưa.

Năm 2008, Nhà nước phong tặng Tiểu đội danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân. Trên mảnh đất Huế thân thương, bia tưởng niệm cùng tượng đài 11 cô gái sông Hương được dựng tại Vỹ Dạ - nơi in dấu bước chân anh hùng của họ, là lời khắc ghi không chỉ chiến công, mà còn cả trái tim son sắt tuổi hai mươi năm xưa.

Nửa thế kỷ đã trôi qua, dòng Hương Giang vẫn lững lờ trôi qua phố phường Huế, chở nặng bao lớp phù sa. Nhưng có một điều chắc chắn không bao giờ phai mờ: huyền thoại về 11 cô gái sông Hương - những người con gái bình dị mà anh hùng. Các cô không chỉ chiến đấu bằng vũ khí trong tay, mà còn bằng niềm tin vào Đảng, Bác Hồ, bằng tình yêu quê hương đất nước. Chính sức mạnh ấy đã giúp họ làm nên kỳ tích: đánh bại một tiểu đoàn thủy quân lục chiến Mỹ tinh nhuệ, giữa lòng thành phố Huế đầy bom đạn.

HẢI HOÀNG